Mondros Ateşkes Anlaşması
30 Ekim 1918 de imzalanan antlaşmayla savaş sona erdi. Osmanlı ve özellikle Kürdistan üzerindeki paylaşım emelleri hem sahada hem masa başında devam etti. İTC, Balkan savaşının, Ermeni katliamının ve Birinci Dünya Savaşı’nın yenilgisinin suçlusu ve Mondros’un sorumlusudur. İTC fiilen kapanır; 1889-1919 egemen oldukları dönem sona erdi. Mirasını Kuvayi Milliye’den devralmıştır. Enver, Talat, Cemal paşalar ve Dr. Nazım, Dr. Bahattin, C.Azmi Rusuhi, Polis Md. Bedri ülkeden kaçtılar. Bir kısmı ise Ermenilerce öldürüldü.
Kürt cephesinden bakılınca;
-
17 Aralık 1918 de Kürt Aydınları bir araya gelerek Kürdistan Teali Cemiyetini kurar. Kurucular;
-
Seyit Abdulkadir, Babanzade Hüseyin Şükrü, Muhittin Nami, Babanzade Hikmet Bey, Aziz Bey den oluşur .
-
Seyit Abdulkadir başkan, Emin Ali Bedirhan Bşk yr. Olur.
-
20 yakın şb. Açılır.
-
Osmanlıya bağlı Kürdistan hedeflemektedir.
-
Jin dergisi, Serbesti gazetesi, Kürdistan gazetesi bu dönemde yayına başlar.
Birinci Dünya Savaşı devam ederken ABD başkanı Woodrow Wilson ‘un 17 Aralık 1918’de hazırladığı Wilson Prensipleri Açıklaması. 1917 Rus Devriminin yarattığı ‘Ulusların Kendi Kaderini Tayin Hakkı’ ilkeleri dünyada önemli etki yaratarak savaşın hızını kesmede rol oynamış.
Büyük Biritanya 23 Ekim 1918 tarihinde Limni adasının Mondros Limanında Ateşkes görüşmelerinin yapılacağını bildirdi. İtilaf devletleri adına İngiltere’nin Akdeniz donanmaları baş komutanı Sör A.C.Calhorpe yetkilendirildi. Osmanlı Devleti adına Ahmet İzzet Paşa yönetiminde, Bahriye Nazırı Hüseyin Rauf (Orbay) Bşk bir heyet gitti. Agamennon zırhlısında başlayan görüşmeler dört gün sürer. 25 maddelik anlaşma 30Ekim 1918’de imzalandı.
- Antlaşmada Kürtler ve Kürdistan’dan söz edilmez ancak 24. Maddede ‘Vilayetül sitte’ yani altı şark vilayeti altı Ermeni vilayeti olarak nitelendirilir.
- Osmanlının egemenlik alanı sınırlandırılır.
- Boğazlardaki kontrolü azaltılır.
- İtilaf Devletlerine gerektiğinde stratejik yerleri işgal etme hakkı tanınır.
- 24 madde ile bir Ermeni Devleti kurulma ihtimali, Kürtler tarafından büyük bir tepki ile karşılandı ve Kürtlerin Osmanlıya bağlı kalmasını ve Türklerin hareketine destek olmasını sağladı.
- Savaşın bitmesi Avrupa, Balkan, Kafkas halkları, Ortadoğu, Kürtler ve Dünya için yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur.
Paris Barış Konferansı
İtilaf Devletlerinden 32 Devletin temsilcisinin katıldığı konferans 18 Ocak 1919 Paris Versay sarayında başladı. İttifak Devletleri ile yapılacak antlaşmalar ve ekonomik sorunların çözümleri görüşüldü. Konferansta ittifak devletleri yoktu. İngiltere, Fransa, ABD ve İtalya yüksek konseyi oluşturuyordu. Ayrıca 23 devlet de oradaydı, 4 tarafsız devlet katılımcıydı. Kürtlerin temsilcisi olarak Şerif Paşa katılım sağladı.
KTC 2 maddelik bir muhtıra sundu:
1- Kürtlere sınırları belli, İngiltere’nin güvencesinde bir özerk bölgenin verilmesi.
2-Kürtlerin konferansta bir heyetle temsil edilmesinin sağlanması.
Şerif paşa hem Kürtlerin, hem de Osmanlının temsilcisi olarak başlarsa da, Osmanlının temsilciliğinden ayrılır. Gündemdeki büyük kavganın Kürt ve Ermenilerin yaşadığı coğrafya ile ilgili olduğu görülür. Kürtlerin talepleri için genellikle oylama yöntemi uygulanır. Fransızlar Kürtlerin otonom bir bölge kurmalarına karşıdır. İngilizlerin hem güneyde, hem de kuzeyde bazı tasavvurları olsa da, Şeyh Mahmut Berzencinin direnişinden sonra düşüncelerinden vazgeçerler.
Konferansın başlamasından sonra gündemdeki büyük kavganın Kürdistan coğrafyası ile ilgili olduğu görüldü. 10 Temmuz 1919’da KTC ile Osmanlı Hükümeti arasında görüşmeler yapıldı ve bazı ulusal hakların verilmesi ile ilgili 5 maddelik protokol kabul edildi. KTC başkanının konferans dönemindeki pasif tutumu, Memduh Selim, Necmettin Hüseyin, Kemal Fevzi Babanzade, Aziz Bey 19 Temmuz 1919 Kürt Millet Fırkası (Kürt Demokrat Fırkası)nı kurarlar. İngiliz destekli Bağımsız bir Kürdistan’dan yanadırlar. M.Emin Bedirhan’da Osmanlının artık bittiği görüşündedir. Kürdistan’ın Bağımsızlığını savunur.
Mehmet Emin Bedirhan ve iki oğlu Kamuran ve Celadet ile birlikte İngiliz Binbaşı Noel ‘in Kürdistan gezisine katılmak için Istanbul’dan ayrıldı fakat geziyi tamamlayamadılar. Türkler Anadolu’ya geçip halkla buluşurken, Kürt aydınlarının Istanbul’da ve halkından uzak ve kopuk kalması Kürtler adına bir eksiklik oldu. Türkler büyük bir ustalıkla İslam kardeşliği, Sultan –Hilafet sevgisi, Ermenistan tehlikesi argümanlarını kullanarak Kürtlerin büyük bir kesimini yanlarına aldılar. M.Kemal 7 Ağustos 1919’da Erzurum Kongresi’ni ve 04 Eylül 1919’da 32 delege ile Sivas Kongresi’ni yaparak Kürtlerin desteğini almaya çalıştı.
Osmanlı ve İngilizler Kürtleri oyalamıştır. Osmanlı Meclisi ve M.Kemal hareketi Kürtler konusunda hemfikirdir. Ankara ve İstanbul ittifakı, İstanbul’un tüm insiyatif’i Ankara’ya devretmesiyle neticelenir. 20-22 Ekim’de M.Kemal ile Osmanlı Hükümeti doğrudan görüşür ve bu görüşmede Amasya Protokolü hazırlanır. M.Kemal Kürt ileri gelenleri ile, şehirli Kürt eşrafı, Şeyh, Aşiret ileri gelenleri ile ilişkiler kurar. 1919 yılı sonbaharında Kürdistan’ın kuzey ve güney şeklinde bölünmesi, kuzeyin Osmanlıya, güneyin İngiliz ve Fransızlara bırakılması netleşir. İngiliz ve Osmanlılar uzlaşma içindedir.
Kürt Temsilci Şerif Paşa buna karşı çıkmaktadır, KTC’de tepkilidir.Ekim 1919’da İngilizlerin bilgisi dahilinde Osmanlı Hükümeti tüm Kürt örgütlerini kapatır. Paris Konferansında Kürt ve Ermeni temsilciler sonuç alamayacaklarını anlayınca 20 Kasım 1919’da konferans başkanlığına ortak bir önerge verirler. Ermeni delegasyonu adına Başkan Bogos Nubar ve Kürt delegasyonu Başkanı Şerif Paşanın önergeleri şu şekildedir:
Bağımsız Ermenistan ve Bağımsız Kürdistan yaratılmasını, kurulacak olan bu devletlerin halklarımızın istekleri göz önüne alınarak yardımını alabilmenin teminini, Ülkemizin tekrar gelişmesi süresinde büyük devletlerin ekonomik ve teknik yardımlarını esirgememelerini rica ederiz.
En büyük tepki Kürtlerden gelir. Şerif Paşa hain ilan edilir. Kürtlerin Osmanlının bir parçası olduğu, bundan memnun olduklarını, Kürt-Türk ayrımını, Ermenilerle işbirliğini kınadıklarını belirten telgraflar çekilir. Jin dergisi bu telgrafların sahte olduğunu yazar. Bu süreçte Kafkasya’da bir Ermenistan devletinin kurulmuş olması, Kürtlerle Ermeniler arasındaki din farklılığını iyi değerlendiren Kemalistlerin propaganda çalışmaları, Kürt’lerle Ermeniler arasındaki ilişkiyi daha da bozar. Asıl kaybeden Kürtler olur.
Mondros’tan sonra 21 Aralık 1918’de Vahdettin tarafından Osmanlı Meclisi feshedilir. Aralık 1919’da yeniden Osmanlı Meclisi açılır. Muhalefetteki Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile KTC seçime katılmaz. 168 kişinin yarısı Heyeti Temsiliye’ye yakındır. 12 Ocak 1920’de ilk toplantısını 73 kişiyle yapar. Bu meclis Sivas Kongre kararlarını ve Misak-i Milliyi kabul eder. Bu arada İstanbul resmen işgal edilir. Meclis üç aylık bir süre sonunda Vahdettin tarafından kapatılır.
Londra ve San Remo Konferansları
Bir yıldan fazla süren Paris konferansında bir netice alamayan galip devletler, Osmanlı ile kalıcı bir barışı henüz sağlayamaz. 12 Şubat-10 Mart 1920’de Londra Konferansı düzenlenir. İngiltere, Fransa, İtalya toplanır ve konferansta üç devletin Ortadoğu politikaları, Osmanlı Devleti, Ermeni ve Kürtlerin durumu ele alınır. Bir yıl sonra Londra’da ikinci bir konferans daha düzenlenir.
San Remo konferansı ise 18 – 26 Nisan 1920 tarihlerinde, İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan ve Belçika’ nın katılımı ile düzenlenir. Osmanlıya imzalatılacak antlaşma metni hazırlanır ve metin Osmanlı devletine gönderilir. Osmanlı Millet Meclisi’ nin kapatılmış olması Mustafa Kemal için büyük bir fırsat olur. Mustafa Kemal, 23 Nisan 1920 ‘de Ankara’da bir meclis kurulması çağrısında bulunur ve ilgili meclis kuruluşuna yarısı Osmanlı Millet Meclisi’ nden olmak üzere üç yüz kişi çağrılır, sonra bu sayı dört yüzü bulur, içlerinde yetmiş tane Kürt milletvekili de vardır. İlk toplantı yüz yirmi kişi ile yapılır. Büyük Millet Meclisi, aslında Osmanlı Millet Meclisi’ nin devamıdır. Birinci meclis 16 Nisan 1923’ e kadar devam eder.
Sevr antlaşmasına kadarki gelişmeleri özetlemek gerekirse;
-
26 Nisan 1920’de San Remo Konferansı sona erdi, Osmanlın Sevr’de imzalayacağı tasarı hazırlandı.
-
Mustafa Kemal, Sovyet Lideri Lenin’ e mektup göndererek silah ve beş milyon ruble değerinde altın olarak talep etti.
-
26 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisi, Padişaha bağlılık bildirdi.
-
Mustafa Kemal, Kürt gazetesi Zeyn’in kapatılmasını istedi, İstanbul Hükümeti de bu talebini yerine getirdi.
-
1 Mayıs 1920’de Mustafa Kemal oy çokluğu ile Büyük Millet Meclisi başkanlığına seçildi.
-
3 mayıs 1920’de Büyük Millet Meclisi hükümeti kuruldu, bu kuruluşla da tek meclis iki hükümet mevcut kılınmış olundu.
-
5 mayıs 1920’de İstanbul Müftüsünün fetvasına karşılık Ankara ve on üç Kürt müftüsü de Mustafa Kemal için olumlu fetva verdi.
-
5 Mayıs 1920’de Şerif Paşa Kürtlerden gelen tepkiler üzerine Paris Barış Konferansındaki Kürt delegeliğinden istifa ederek Roma’ya yerleşti.
-
17 Mayıs 1920’de Seyit Abdulkadir, Kürdistan Teali Cemiyeti adına Kürtlerin temsil edilmediği konferansın kararlarının geçersiz olacağını açıkladı.
-
23 Mayıs 1920’de Büyük Millet Meclisi hükümeti ile Fransa, Ankara’da ateşkes imzaladı , antlaşma 30 Mayıs’ta yürürlüğe girdi.
-
3 Haziran 1920’de Moskova’da Sovyet Hükümeti ile iki ayrı Türk delege heyeti görüşme yaptı. Ermenilerin büyük Ermenistan projelerinden vazgeçmelerine karşılık Türkiye’nin bazı fedakarlıklar yapması önerildi. Bakan Georgi Çiçerin, Mustafa Kemal’in mektubuna olumlu cevap verdi.
-
11 Haziran 1920’de İstanbul Hükümeti Kürdistan Teali Cemiyetini kapattı.
-
20 Haziran 1920’de Mustafa Kemal, Sovyetlerin isteği üzerine Ermenilerin üzerine yürümekten vazgeçildiğini, anlaşmaya varıldığını bildirdi.
-
26 Haziran 1920’de Nihat Paşa, Büyük Millet Meclisi tarafından El Cezire ( Fırat Nehri ile İran sınırı arasındaki Kürt bölgesi ) komutanlığına atandı. Şikayetler nedeniyle görevden alındıysa da sonrasında Askeri Yargıtay’a atandı.
-
22 Temmuz 1920’de İstanbul’daki Saltanat Şurası, SEVR Barış Antlaşmasını imzalama kararı aldı.
**Dizi Sevr Anlaşması ile devam edecek.
